Standardy ochrony małoletnich - Duszpasterstwo młodzieży i powołań

Preambuła

Standardy postępowania w sytuacjach podejrzenia krzywdzenia lub krzywdzenia małoletni mają być rzeczywistym narzędziem budowania bezpiecznych środowisk wszędzie tam, gdzie przebywają małoletni i gdzie zaspokajają swoje potrzeby duchowe. Zostały pomyślane jako jeden z elementów systemowego programu ochrony małoletni przed krzywdzeniem i stanowią formę zabezpieczenia ich praw. Mają ułatwić skuteczną ochronę małoletni zaangażowanych w rozmaite formy duszpasterstwa.

Kościół katolicki w Polsce od wielu lat buduje system prewencyjny, a standardy ochrony małoletni są jednym z jego elementów. W ten sposób Kościół pokazuje, że w realizowanej przez niego misji ewangelicznej obecne jest dziecko i troska o jego dobro. Zapewnienie najsłabszym i najmłodszym optymalnych warunków, w których mogą się formować, pogłębiać swoją duchowość i wiarę, to moralna powinność, za którą powinni być odpowiedzialni wszyscy dorośli.

Przygotowywane i wdrażane standardy ochrony mają na celu również podnoszenie świadomości małoletni oraz ich rodziców (opiekunów prawnych), tak by umieli oni rozpoznawać ryzykowane zachowania, potrafili ich unikać, a także nie bali się o nich informować osób odpowiedzialnych za dane duszpasterstwo. Z kolei ci ostatni będą wiedzieli, jak adekwatnie reagować na przypadki krzywdzenia, w jaki sposób i do kogo zgłaszać krzywdę, jakiej pomocy należy udzielić osobie skrzywdzonej, a także w jaki sposób należy postępować w ramach duszpasterstwa z osobą krzywdzącą.

Standardów ochrony małoletni muszą przestrzegać wszyscy duszpasterze, animatorzy, liderzy wspólnot, wolontariusze, a także osoby prowadzące zajęcia dodatkowe w grupach duszpasterskich czy uczestniczące we wspólnych wyjazdach. Również uczestnicy duszpasterstw są zobligowani do ich respektowania. W procesie przygotowania, wdrażania i ewaluacji standardów ochrony małoletni powinny współpracować osoby z ramienia instytucji Kościoła odpowiedzialne za daną wspólnotę, jej duszpasterze, członkowie, a tam, gdzie formują się małoletni, także ich rodzice.

Z tych właśnie względów Duszpasterstwo Młodzieży i Powołań franciszek.pl będące integralną częścią Prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych (Franciszkanów) prezentuje poniższe standardy. Mają one na celu uszczegółowienie norm zawartych dokumencie Wytyczne i normy służące ochronie małoletnich w praktyce duszpasterskiej i wychowawczej Prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych (Franciszkanów).

Objaśnienie terminów

biskup – arcybiskup lub biskup diecezjalny, ordynariusz ordynariatu i prałat Prałatury Personalnej Kościoła łacińskiego oraz hierarcha Kościołów wschodnich.

cyberprzemoc – wszelka przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych – komunikatorów, czatów, stron internetowych, mediów społecznościowych, blogów, SMS-ów, MMS-ów. Może mieć formę wulgarnych wiadomości, obraźliwych komentarzy (hejt, trolling), rozpowszechniania zdjęć ukazujących dziecko w niekorzystnym świetle, zastraszania, śledzenia (cyberstalking), ujawniania tajemnic (outing) itp.

diecezja – diecezja, archidiecezja, ordynariat lub prałatura personalna Kościoła łacińskiego i eparchia Kościoła wschodniego.

duchowieństwo – biskupi, księża i diakoni.

duszpasterz – prezbiter posługujący w danej parafii lub zadaniu ewangelizacyjnym.

Duszpasterstwo – dzieło Prowincji nadzorowane przez Koordynatora, realizujące zadania względem małoletnich, szczególnie osób rozeznających swoje powołanie. Obejmuje zapewnienie porad i wsparcia duchowego, edukację, poradnictwo, opiekę medyczną i pomoc w potrzebie. Pełna nazwa: Duszpasterstwo Młodzieży i Powołań franciszek.pl.

duszpasterstwo pozaparafialne – duszpasterstwa, wspólnoty, grupy gromadzące młodych ludzi (uczniowie starszych klas Szkoły Podstawowej, młodzież licealna, studenci, młodzi dorośli), w tym wolontariaty, wakacyjne spotkania młodych (organizowane przez zakony, zgromadzenia zakonne, wspólnoty), festiwale młodzieżowe, rekolekcje wyjazdowe, wspólnoty różnych stanów, pielgrzymki piesze, pielgrzymki autokarowe, środowiska harcerskie i sportowe. To dzieła, które mogą działać przy parafiach, ale mają struktury pozaparafialne.

dane osobowe dziecka – wszelkie informacje umożliwiające identyfikację dziecka, w tym jego imię i nazwisko oraz wizerunek.

dziecko – każda osoba do ukończenia 18. roku życia.

Koordynator – kieruje działaniami Duszpasterstwa Młodzieży i Powołań franciszek.pl; jest nim Przewodniczący dzieła powołań kapłańskich i zakonnych Prowincji.

krzywda/krzywdzenie – każde działanie, które prowadzi do cierpienia fizycznego, psychicznego, moralnego; również bezczynność jednostek, instytucji lub społeczeństwa jako całości w obliczu krzywdy/przemocy.

opiekun dziecka – przedstawiciel ustawowy dziecka: rodzic albo opiekun, rodzic zastępczy, opiekun tymczasowy.

osoba bezbronna (vulnerable adults) – każda osoba w wieku powyżej 18 lat, która jest narażona na zwiększone ryzyko doświadczenia przemocy, np. osoby starsze, z niepełnosprawnością, chore, w depresji itp.

osoba dopuszczona do działalności z dziećmi – osoba spełniającą określone kryteria, to może być np. wychowawca, duszpasterz, opiekun, nauczyciel, trener, instruktor, lider, zastępowy, druh, pielęgniarka, masażysta itp.

osoba odpowiedzialna za standardy ochrony małoletni i młodzieży – osoba wyznaczona przez przełożonego danego dzieła duszpasterskiego sprawująca nadzór nad prawidłowym stosowaniem standardów ochrony małoletni.

osoba odpowiedzialna za przyjmowanie zgłoszeń – osoba wyznaczona przez przełożonego danego dzieła duszpasterskiego, ciesząca się zaufaniem i odpowiednio przygotowana, odpowiedzialna za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach dotyczących przemocy.

osoba odpowiedzialna za prowadzenie interwencji – zarządca placówki (dyrektor, proboszcz itp.) odpowiedzialny za podejmowanie interwencji w przypadku zaistnienia przemocy.

prezbiter – duchowny katolicki posiadający święcenia kapłańskie w stopniu prezbiteratu.

proboszcz – mianowany przez biskupa prezbiter zarządzający parafią.

Prowincja – jednostka administracji zakonnej, obejmująca domy zakonne na określonym terenie; na jej czele stoi prowincjał zakonny, będący przełożonym wyższym.

prowincjał – przełożony wyższy prowincji.

przełożony – osoba mianowana przez kościelny organ prowadzący, odpowiedzialna za bieżącą działalność duszpasterstwa i zaangażowanych w nie osób.

przemoc duchowa – odwoływanie się do przekonań religijnych i wiary osoby w celu wyrządzenia jej szkody. Może mieć negatywny wpływ na duchowość osoby poszkodowanej, zwłaszcza gdy dopuszcza się jej osoba posiadająca duchowy autorytet i zaufanie w Kościele.

przemoc fizyczna – każde intencjonalne działanie sprawcy, którego celem jest przekroczenie granicy ciała dziecka, np. bicie, popychanie, szarpanie itp.

przemoc psychiczna – powtarzający się wzorzec zachowań duszpasterza, lidera, animatora czy członka duszpasterstwa (np. upokarzanie, wyśmiewanie, stawianie niemożliwych do realizacji wymagań) lub skrajnie drastyczne wydarzenie (lub wydarzenia), które powodują u dziecka brak poczucia własnej wartości.

przemoc seksualna – zaangażowanie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest w stanie zrozumieć
i na którą nie potrafi udzielić świadomej i dobrowolnej zgody, naruszające prawo i obyczaje danego społeczeństwa.

przemoc rówieśnicza (bullying) – zjawisko polegające na agresywnym i celowym dręczeniu, nękaniu czy prześladowaniu jednego lub kilku uczestników grupy przez innych, w celu wywarcia na nich presji lub zadawania cierpienia.

wolontariat – dobrowolna, bezpłatna, świadoma praca na rzecz innych osób lub całego społeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie.

wolontariusz – osoba pracująca na zasadzie wolontariatu. Według ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wolontariuszem jest ten, kto dobrowolnie i świadomie oraz bez wynagrodzenia angażuje się w pracę na rzecz osób, organizacji pozarządowych, a także rozmaitych instytucji działających w różnych obszarach społecznych. Instytucje te nie mogą korzystać z pracy wolontariuszy przy prowadzonej działalności gospodarczej.

wydarzenie – zbiór przedsięwzięć przygotowanych przez Duszpasterstwo dla dzieci i młodzieży.

Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych (Franciszkanów) – zgromadzenie religijne, którego członkowie kierują się przesłaniem św. Franciszka z Asyżu. Życie braci regulują Konstytucje Zakonu Mniejszych Konwentualnych.

zakonnik – członek Zakonu, związany z nim czasowo lub trwale (postulant, nowicjusz, postnowicjusz).

zgoda opiekuna – zgoda rodziców albo zgoda opiekuna, rodzica zastępczego lub opiekuna tymczasowego. W przypadku braku porozumienia między rodzicami dziecka, należy poinformować rodziców o konieczności rozstrzygnięcia sprawy przez sąd rodzinny.

STANDARD 1
STWORZENIE I ZACHOWANIE BEZPIECZNEGO ŚRODOWISKA W KOŚCIELE

Wszystkie osoby zaangażowane w Duszpasterstwo są zobligowane do tego, by tworzyć bezpieczne środowisko w danej wspólnocie. Ma ono nie tylko chronić małoletni przed krzywdzeniem, ale także ma być gwarantem rozwoju osobowego i duchowego.

Głównymi odpowiedzialnymi za tworzenie i zachowanie bezpiecznego środowiska w Kościele są biskupi i wyżsi przełożeni zakonni, natomiast w Duszpasterstwie ta odpowiedzialność spoczywa na jego Koordynatorze.
Odpowiedzialny za standardy ochrony małoletni i młodzieży jest jego Koordynator, który powołuje Zespół ds. Prewencji. Ona też personalnie ponosi odpowiedzialność za ich łamanie.
Członkami Zespołu ds. Prewencji są kompetentne osoby, zarówno świeckie, jak i duchowne, mające wiedzę na temat ochrony małoletni przed krzywdzeniem w Duszpasterstwie.
Członkami Zespołu są:
– Przewodniczący – Koordynator Duszpasterstwa,
– Członek Zespołu – zastępca Koordynatora Duszpasterstwa,
– Członek Zespołu – konsultant świecki.
Zadania Zespołu ds. Prewencji:
– przystosowanie ogólnych standardów ochrony małoletni do specyfiki danego duszpasterstwa;
– czuwanie nad wdrożeniem standardów i ich przestrzeganiem;
– opracowanie kodeksów zachowań i sposobów reagowania na krzywdę i niewłaściwe zachowania,
w tym także kwestie dotyczące bezpiecznych relacji między dorosłymi a dziećmi, między rówieśnikami, zasady bezpiecznego korzystania z Internetu i urządzeń mobilnych podczas spotkań i wyjazdów Duszpasterstwa, ochrony wizerunku członków Duszpasterstwa, rejestrowania zdjęć i publikowania ich w mediach społecznościowych czy na stronie internetowej Duszpasterstwa;
– pomoc w zorganizowaniu szkoleń w formie spotkań lub kursów online dla osób odpowiedzialnych w Duszpasterstwie, teamów, a także wolontariuszy;
– przygotowanie listy miejsc (poradni, duszpasterstw specjalistycznych itp.), w których członkowie Duszpasterstwa w przypadku krzywdy mogą uzyskać specjalistyczną pomoc;
– pomoc w przypadku zgłoszenia krzywdy;
– współpraca z osobami odpowiedzialnymi za prewencję z ramienia Zakonu.
Podczas wydarzeń organizowanych przez Duszpasterstwo standardy ochrony małoletni Duszpasterstwa są dostępne w formie pisemnej na tablicy ogłoszeń w biurze Duszpasterstwa oraz na stronie internetowej Duszpasterstwa. Są one dostępne dla wszystkich członków Duszpasterstwa oraz ich rodziców.

STANDARD 2
WERYFIKACJA, DELEGOWANIE I EDUKACJA BRACI ORAZ ŚWIECKICH PRACUJĄCYCH Z DZIEĆMI

O każdej osobie zaangażowanej w Duszpasterstwo i mającej kontakt z dziećmi w obszarze związanym z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletni, lub z opieką nad dziećmi, osoba odpowiedzialna za Duszpasterstwo uzyskuje dane z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym (https://arch-bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/rejestr-sprawcow-przestepstw-na-tle-seksualnym/). Dane te w formie wydruku przechowywane są w dokumentacji dotyczącej Duszpasterstwa. Nawet w przypadku osób mających krótkotrwały kontakt z dziećmi w Duszpasterstwie uzyskanie takiej informacji jest zalecane, chociaż nie stanowi to obowiązku prawnego. W takim przypadku należy najpierw uzyskać zgodę osoby objętej takim sprawdzeniem.
Każda osoba, która w Duszpasterstwie będzie miała kontakt z dziećmi w obszarze związanym z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletni, lub z opieką nad dziećmi, przedkłada odpowiedzialnemu za Duszpasterstwo informację z Krajowego Rejestru Karnego w zakresie przestępstw określonych w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. 2023 poz. 172 oraz z 2022 poz. 2600) lub za odpowiadające tym przestępstwom czyny zabronione określone w przepisach prawa obcego. Dane te w formie wydruku przechowywane są w dokumentacji dotyczącej Duszpasterstwa.
Każda osoba, która w Duszpasterstwie będzie miała kontakt z dziećmi w obszarze związanym z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletni, lub z opieką nad dziećmi, posiadająca obywatelstwo innego państwa niż Rzeczypospolita Polska, ponadto przedkłada informację z rejestru karnego państwa obywatelstwa uzyskiwaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi. Dane te w formie wydruku przechowywane są w dokumentacji dotyczącej Duszpasterstwa.
Każda osoba, która w Duszpasterstwie będzie miała kontakt z dziećmi w obszarze związanym z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletni, lub z opieką nad dziećmi, składa oświadczenie o państwie lub państwach, w których zamieszkiwała w ciągu ostatnich dwudziestu lat, innych niż Rzeczypospolita Polska i państwo obywatelstwa, oraz jednocześnie przedkłada pracodawcy lub innemu organizatorowi informację z rejestrów karnych tych państw uzyskiwaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi (jeżeli prawo państwa nie przewiduje wydawania informacji do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi, przedkłada się informację z rejestru karnego tego państwa, osoba, która będzie miała styczność z wychowankami Duszpasterstwa, składa oświadczenie o tym fakcie wraz z deklaracją, że nie była prawomocnie skazana w tym państwie za czyny zabronione odpowiadające przestępstwom określonym w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii oraz nie wydano wobec niej innego orzeczenia dotyczącego zakazu pracy z dziećmi (Załącznik 1). Dane te w formie wydruku przechowywane są w dokumentacji dotyczącej Duszpasterstwa.
Każda osoba, która w Duszpasterstwie będzie miała kontakt z dziećmi w obszarze związanym z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletni, lub z opieką nad dziećmi, musi zapoznać się z polityką ochrony małoletni w Duszpasterstwie i podpisać stosowny dokument, w którym zobowiązuje się do jej przestrzegania (Załącznik 2).
Brak zgody na podpisanie takiego dokumentu uniemożliwia dopuszczenie tej osoby do pracy w Duszpasterstwie.
Osoba odpowiedzialna za Duszpasterstwo ma obowiązek weryfikacji kadry pod względem powyższych wymagań oraz kompetencji związanych z pracą z dziećmi.
Jeśli Duszpasterstwo angażuje do realizacji swoich zadań firmy/osoby z zewnątrz lub udostępnia im pomieszczenia, właściciel firmy/osoba musi przedstawić osobie odpowiedzialnej za Duszpasterstwo oświadczenie o sprawdzeniu swoich pracowników, którzy będą mogli mieć kontakt z podopiecznymi Duszpasterstwa, w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym.
Każda osoba, która w Duszpasterstwie będzie miała kontakt z dziećmi w obszarze związanym z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletni, lub z opieką nad dziećmi, powinna zostać przeszkolona w zakresie prewencji i rozpoznawania oznak krzywdzenia.
W Duszpasterstwie należącym do Prowincji osobą odpowiedzialną za przyjmowanie zgłoszeń jest delegat Prowincjała ds. ochrony małoletni i młodzieży w Prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych (Franciszkanów). Jest nim brat Rafał Bendkowski (ul. Franciszkańska 4, 31-004 Kraków, ochrona@franciszkanie.pl, +48 12 422 71 15, w.110).

STANDARD 3
SPOSÓB REAGOWANIA NA OSKARŻENIA LUB NIEWŁAŚCIWE ZACHOWANIA

1. Zalecenia ogólne (czynniki ochronne a czynniki ryzyka)

Tworzenie bezpiecznego środowiska to przede wszystkim wiedza o tym, co jest krzywdą, a co niewłaściwym zachowaniem. O ile kwestia krzywdy jest ewidentna, o tyle określenie, czym jest „niewłaściwe zachowanie”, może być problematyczne. Zależy ono bowiem od wrażliwości osoby, która takiego zachowania doświadcza, czy wrażliwości osoby, która jest jego świadkiem (dla jednej osoby dane zachowanie może nic nie znaczyć, dla drugiej będzie ewidentnym przekroczeniem jej granic.) W związku z tym trudno ustalić wyczerpujący katalog takich zachowań. Niemniej jednak można wyróżnić takie, które absolutnie nie podlegają dyskusji i ewidentnie są zachowaniami niewłaściwymi. A są to: wszelkie formy przemocy naruszające integralność duchową i cielesną małoletni, w tym przemoc seksualna, fizyczna, psychiczna (np. wszelkie formy manipulacji, upokarzanie, wyśmiewanie, stawianie niemożliwych do realizacji wymagań, karanie, izolacja od rodziny i znajomych, szantażowanie), ekonomiczna (szczególnie w przypadku osób dorosłych), a w duszpasterstwach także duchowa (np. władza, zbytnie przywiązanie czy uzależnienie podopiecznego Duszpasterstwa od osoby duszpasterza czy innej osoby dorosłej posługującej, wykorzystywanie informacji zdobytych w zaufaniu, np. podczas poufnej rozmowy, kierownictwa duchowego czy spowiedzi, „wmawianie” powołania, aranżowanie małżeństw, manipulacja Słowem Bożym, naruszanie godności drugiej osoby, mechanizm sekciarski, nadmierna kontrola wszystkich obszarów życia, silne skoncentrowanie na kwestiach seksualnych.)

Przez różne formy przemocy rozumie się relacje między osobami dorosłymi zaangażowanymi w Duszpasterstwo czy wydarzenie religijne (duszpasterzami, animatorami, liderami grup) a podopiecznymi, relacje między podopiecznymi Duszpasterstwa, (w tym relacje między uczestnikami danego wydarzenia) a tzw. „osobami trzecimi”.

Opiekun, duszpasterz lub animator w Duszpasterstwie powinien traktować podopiecznych z godnością i szacunkiem. Odpowiednie relacje w kontakcie między kadrą a podopiecznymi mają budować dobrą i zdrową atmosferę w Duszpasterstwie, a także zapewnić podopiecznym poczucie bezpieczeństwa.
Istotny jest język, jakim posługują się osoby odpowiedzialne za Duszpasterstwo. Zawsze powinien być on adekwatny do wieku podopiecznych, a nigdy wulgarny czy dyskryminujący. Ta sama uwaga odnosi się do relacji między podopiecznymi Duszpasterstwa.
Ważne jest doskonalenie umiejętności stawiania granic (np. wyraźne zaznaczenie, że w Duszpasterstwie nie ma relacji koleżeńskich między duszpasterzem a podopiecznymi czy podopiecznymi a innymi osobami dorosłymi odpowiedzialnymi za Duszpasterstwo, zwracanie uwagi na sposób odnoszenia się do osób odpowiedzialnych, do kolegów i koleżanek, wypracowanie sposobów postępowania w sytuacji, kiedy ktoś nagminnie przekracza ustalone zasady).
Osoby odpowiedzialne za Duszpasterstwo powinny dołożyć wszelkich starań przy doborze zaufanej kadry animatorów i liderów poszczególnych grup (praca z kadrą animatorską w zakresie ich dojrzałości emocjonalnej i ludzkiej; troska o osobistą dojrzałość emocjonalną, psychiczną i ludzką; respektowanie zasad kultury; jednakowe traktowanie wszystkich podopiecznych z uwzględnieniem ich szczególnych potrzeb i osobistych uwarunkowań; przestrzeganie prawa do nienaruszalności cielesnej podopiecznych; zapewnienie bezpiecznego miejsca, w którym odbywają się spotkania; unikanie sytuacji niejednoznacznych; niepozostawanie z dziećmi sam na sam; stały kontakt oraz współpraca z rodzicami; przestrzeganie zasad prywatności i ochrony wizerunku oraz danych osobowych).
Duszpasterstwo nie powinno zastępować rodziny czy wręcz pełnić funkcji rodziny dla jego podopiecznych.
Istotne jest również wyczulenie i reagowanie na wszelkie formy przemocy i manipulacji duchowej, w tym uzależnienie duchowe od lidera czy duszpasterza, formowanie członków Duszpasterstwa w oparciu o fałszywą wizję świata i duchowości, wyeliminowanie możliwości pojawienia się różnych nadużyć duchowych, nieprofesjonalne posługiwanie się językiem teologii i psychologii.

2. Zasady odnoszące się do osoby duszpasterza

Koordynator Duszpasterstwa mianowany jest do tego zadania dekretem Prowincjała. Koordynator przedkłada Prowincjałowi propozycję współpracowników (zakonnych i świeckich), którzy po ustnym zatwierdzeniu wchodzą w skład Dzieła powołań kapłańskich i zakonnych Prowincji.

Koordynator jest domownikiem jednego z klasztorów Prowincji i podlega zwyczajnej władzy gwardiana klasztoru, przy czym jego bezpośrednim przełożonym w tematach związanych z Duszpasterstwem i Dziełem powołań kapłańskich i zakonnych jest Prowincjał.

3. Zasady odnoszące się do funkcjonowania Duszpasterstwa

Duszpasterstwo przy realizacji powierzonych mu zadań podejmuje współpracę z kadrą, której powierza poszczególne obszary troski o małoletnich (zadania wychowawcze – pedagodzy, mówcy, prelegent; ochrona i profilaktyka zdrowia psychicznego – psychologowie, terapeuci; edukacja – nauczyciele, trenerzy personalni, prowadzący i orgaznizujący zajęcia edukacyjne; profilaktyka zdrowia fizycznego – trenerzy, sędziowie sportowi, wodzireje; zajęcia artystyczne – artyści, muzycy, aktorzy, prezenterzy, przedstawiciele świata kultury i sztuki oraz mediów; rozwój religijny – zakonnicy, prezbiterzy, liderzy i animatorzy).

Duszpasterstwo w miejscach organizowania swoich zadań, podejmuje współpracę z miejscową kadrą pracowników klasztornych. Dla celów bezpieczeństwa nawiązuje ono relacje ze służbami: Policją, Strażą Pożarną, Pogotowiem, Strażą Graniczną oraz formacjami medycznymi takimi jak PCK, Służba Maltańska, itp.

3.1. Relacje między dorosłymi a dziećmi

Poniżej zaprezentowano kodeks zachowań, czyli najistotniejsze zasady dotyczące kontaktów między dorosłymi a dziećmi, które mogą zdecydowanie ograniczyć ryzyko krzywdy:

nie faworyzować wybranych osób w Duszpasterstwie;
zwracać się do podopiecznych z szacunkiem, bez stosowania zwrotów poniżających, wulgarnych, nieadekwatnych żartów czy tych o podtekście seksualnym;
nie nawiązywać z dzieckiem jakichkolwiek relacji o charakterze seksualnym czy romantycznym;
szanować nietykalność cielesną. Podczas zajęć sportowych, artystycznych czy
w zabawach dopuszcza się kontakt fizyczny mający na celu jedynie prawidłowe poinstruowanie małoletni do ćwiczeń, a także pomoc w przygotowaniu treningu. Kontakt ten nie może powodować dyskomfortu dziecka ani nie może być zagrożeniem dla jego zdrowia czy życia. Dziecko może w każdej chwili odmówić kontaktu i wyrazić swoją dezaprobatę. W przypadku zajęć sportowych instruktor/trener w sytuacjach wymagających interwencji, po wcześniejszym zasygnalizowaniu, ma prawo wejść do szatni małoletni w celu zapewnienia im bezpieczeństwa (konflikt/agresja pomiędzy dziećmi w szatni);
eliminować niewłaściwe zachowania (np. zachowania infantylne, nieempatyczne, prowokowanie, wciąganie w sytuacje dwuznaczne, prezentowanie nieodpowiednich treści – wulgarnych, pełnych przemocy czy pornograficznych);
unikać bliskiego kontaktu fizycznego podczas zabaw, który może przybierać formę np. łaskotania, obejmowania, w tym obejmowania nogami, pozwalania na skakanie po sobie oraz kontaktów fizycznych, w których wykorzystywana jest siła fizyczna (zapasy, siłowanie się itp.). Bezwzględnie zakazane jest niewłaściwe dotykanie;
nie dopuszczać do wszelkiej formy okazywania niechcianej czułości (wszelkie formy dotyku, o których wiemy, że dany wychowanek ich nie akceptuje, uściski, dotykanie piersi, pośladków i okolic intymnych, przytulanie, obejmowanie, klepanie, całowanie, łaskotanie, masowanie, sadzanie na kolanach, kładzenie się lub spanie obok dziecka, gry i zabawy, w których dochodzi do powyżej wskazanych niewłaściwych zachowań, stosowanie kar cielesnych);
szanować prawo do prywatności (np. w łazienkach, toaletach) przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa. Nikt nie ma prawa naruszać strefy intymnej małoletni (fizycznie, werbalnie, bezpośrednio czy za pośrednictwem komunikatorów internetowych). Wyjątkiem jest opieka nad dziećmi na basenie. Opiekun/instruktor pływania w celu zapewnienia bezpieczeństwa małoletni na basenie ma obowiązek sprawowania opieki nad nimi w szatni i na pływalni. Dba o to, aby małoletni przebierały się w zamkniętych przebieralniach. Opiekę sprawuje czujnie z poszanowaniem godności i intymności małoletni;
zabronione jest pozostawanie pod wpływem alkoholu lub środków odurzających przez duszpasterza, opiekuna lub animatora prowadzącego zajęcia z dziećmi lub pełniącego opiekę nad nimi lub proponowanie wymienionych używek małoletnim;
korzystać w bezpieczny sposób z urządzeń elektronicznych, mediów społecznościowych i komunikatorów. W kontakcie z podopiecznymi Duszpasterstwa używać oficjalnych adresów mailowych i oficjalnych profili Duszpasterstwa w mediach społecznościowych;
małoletni nie powinny w pojedynkę, bez wiedzy rodziców czy osób trzecich, być zapraszane ani przebywać w mieszkaniach (pokojach) duszpasterzy czy dorosłych liderów/animatorów Duszpasterstwa. Duszpasterze czy liderzy/animatorzy nie powinni przewozić małoletni prywatnymi samochodami (konieczna jest obecność innego dorosłego, jeśli jest taka potrzeba). Wyjątkiem jest sytuacja pilna, związana z transportem do lekarza;
spowiedź małoletni powinna się odbywać w konfesjonale wyraźnie oddzielającym spowiednika i penitenta, a jeśli nie jest to możliwe, to tam, gdzie są przeszkolone drzwi, niezamknięte na klucz, z łatwym dostępem osób trzecich lub będącego w zasięgu wzroku innych (gdy takich nie ma, warto zostawić drzwi uchylone, nigdy zamknięte na klucz). Podobne zalecenia odnoszą się do sytuacji, w której potrzebna jest rozmowa indywidualna. Wskazane jest powiadomienie innej osoby dorosłej z Duszpasterstwa o takim spotkaniu;
jeśli Duszpasterstwo organizuje wspólny wyjazd czy rekolekcje, należy zgłosić taki wyjazd do kuratorium oświaty. Podczas wyjazdu należy zapewnić osobny pokój dla duszpasterza i dorosłych opiekunów. Jeśli jest to grupa koedukacyjna, należy zadbać o osobne pomieszczenia do spania, a także o obecność opiekunów różnej płci. Wszyscy (i małoletni, i ich opiekunowie) zobowiązani są do podpisania i respektowania obowiązującego na wyjeździe regulaminu;
podczas wyjazdów Duszpasterstwa małoletni nie powinny pozostawać same bez opieki (np. grupa wychodzi w góry i chora osoba pozostaje sama w ośrodku czy obozie bez opiekuna);
nowo mianowani duszpasterze, animatorzy czy liderzy Duszpasterstwa winni zapoznać się z zasadami ochrony małoletni obowiązującymi w danym duszpasterstwie i podpisać stosowne oświadczenie (Załącznik 2). Powinni także zobowiązać się do respektowania obowiązujących w Duszpasterstwie kodeksów zachowań czy standardów ochrony małoletni. Zalecane jest ukończenie szkoleń w certyfikowanych ośrodkach edukacyjnych;
w Duszpasterstwie winna zostać wyznaczona tzw. osoba przyjmująca zgłoszenia o krzywdzie czy „osoba zaufania” (takie osoby muszą zachowywać niezwykłą dyskrecję, delikatność, wrażliwość, muszą z szacunkiem odnosić się do zgłaszającej się do niej osoby i do jej cierpienia, nie mogą go bagatelizować). Dane tej osoby i sposób kontaktu z nią należy umieścić w widocznym miejscu (np. tablica ogłoszeń w duszpasterstwie, strona internetowa). Dobrze, by taka osoba była przeszkolona np. przez Centrum Ochrony Dziecka.

3.2. Relacje rówieśnicze

Poniżej prezentujemy kodeks zachowań dotyczących relacji rówieśniczych podczas wydarzeń organizowanych przez Duszpasterstwo. Nie jesteśmy w stanie przedstawić wyczerpującej listy takich zachowań, ale wskazujemy te, które powinny zostać wykluczone:

stosowanie jakichkolwiek form przemocy (fizycznej, psychicznej, ekonomicznej, seksualnej);
zwracanie się do kolegów/koleżanek, ale też do dorosłych odpowiedzialnych za Duszpasterstwo z szacunkiem, bez stosowania zwrotów poniżających, wulgarnych, ośmieszających, nieadekwatnych żartów czy tych o podtekście seksualnym;
poszanowanie nietykalności cielesnej;
poszanowanie cudzej własności;
eliminowanie niewłaściwych zachowań (np. zachowania infantylne, nieempatyczne, prowokowanie, wciąganie w sytuacje dwuznaczne, prezentowanie nieodpowiednich treści – wulgarnych, pełnych przemocy czy pornograficznych);
nieokazywanie niechcianej czułości (wszelkie formy dotyku, o których wiemy, że dany podopieczny ich nie akceptuje, uściski, dotykanie piersi, pośladków i okolic intymnych, przytulanie, obejmowanie, klepanie, całowanie, łaskotanie, masowanie, gry i zabawy, w których dochodzi do powyżej wskazanych niewłaściwych zachowań);
poszanowanie prawa do prywatności;
korzystanie w sposób odpowiedni i bezpieczny z urządzeń elektronicznych, mediów społecznościowych i komunikatorów (nienagrywanie innych podopiecznych Duszpasterstwa, nierobienie im zdjęć z ukrycia, niewysyłanie ich zdjęć bez ich wiedzy na grupach w mediach społecznościowych itp.).

4. Zasady dotyczące postępowania w sytuacji niewłaściwego zachowania

W przypadku niewłaściwych zachowań należy odbyć rozmowę z osobą oskarżoną o ich stosowanie, upewnić się co do ich faktycznego wystąpienia, wysłuchać jej zdania, a jeśli oskarżenie okaże się prawdziwe, wyjaśnić jej niestosowność zachowań i zobowiązać ją do respektowania zasad obowiązujących w Duszpasterstwie. Gdyby niewłaściwe zachowania powtarzały się z jej strony, a podopieczni dalej je zgłaszali, należy zrezygnować ze współpracy z taką osobą dla dobra małoletni.

Jeśli w sposób niewłaściwy zachowuje się duszpasterz, sprawę należy zgłosić jego przełożonym.

Jeśli do niewłaściwych zachowań dochodzi ze strony rówieśnika, należy przede wszystkim zadbać o bezpieczeństwo dziecka, odseparować je od osoby krzywdzącej. Należy odbyć stosowną rozmowę z osobą krzywdzącą, wyjaśnić jej niewłaściwe zachowanie i zobowiązać do przestrzegania zasad obowiązujących w Duszpasterstwie. Warto także (jeśli jest taka możliwość) skontaktować się z rodzicami krzywdzącego dziecka i wyjaśnić sytuację. W razie braku poprawy, dla dobra innych uczestników należy usunąć taką osobę z wydarzenia (kwestia transportu do domu leży w gestii organizatorów lub rodziców).

5. Zasady dotyczące postępowania w sytuacji wystąpienia krzywdy lub jej podejrzenia

Doświadczenie różnych form przemocy niesie za sobą poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego, fizycznego i duchowego skrzywdzonej osoby. Dlatego tak ważna jest nie tylko umiejętność rozpoznawania krzywdy, ale i szybka oraz adekwatna na nią reakcja. Każdy dorosły pracujący z dziećmi powinien być świadomy tego, czym jest krzywda, jakie są symptomy doświadczania przemocy, w tym przemocy seksualnej, oraz jakie skutki wywołuje to doświadczenie w życiu osoby skrzywdzonej.

Osoby dorosłe sprawujące pieczę nad Duszpasterstwem, a także pełniące w nim rozmaite funkcje czy odpowiedzialności, powinny znać przepisy prawa państwowego i kościelnego dotyczące ochrony małoletni, w szczególności te, które podlegają penalizacji. Należą do nich m.in. następujące sytuacje:

5.1. Wykorzystanie seksualne dziecka poniżej 15. roku życia

Dziecko, które nie ukończyło 15. roku życia, nie ma zdolności prawnej do wyrażenia zgody na aktywność seksualną. Obcowanie seksualne z taką osobą i inne czynności seksualne, a nawet namawianie do nich są zakazane, niezależnie od tego, czy dziecko było zmuszane, czy dobrowolnie się na tę czynność zgodziło (zob. art. 200 Kodeksu karnego).

Każda osoba, która uzyskała wiarygodną informację o możliwości popełnienia przestępstwa polegającego na wykorzystaniu seksualnym dziecka poniżej 15. roku życia, ma obowiązek zawiadomienia organów ścigania – niewypełnienie tego obowiązku zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3 (zob. art. 240 Kodeksu karnego).

5.2. Wykorzystanie seksualne dziecka powyżej 15. roku życia

Polskie prawo chroni przed przestępstwami w sferze seksualnej również osoby powyżej 15. roku życia. Zakazane jest doprowadzenie do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej, stosując przemoc, groźbę lub podstęp (zob. art. 197 Kodeksu karnego). Karane jest także doprowadzenie do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej poprzez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia innej osoby (zob. art. 199 Kodeksu karnego). Ponadto surowo karane jest także wykorzystanie bezradności, upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej w celu doprowadzenia do czynności seksualnych (zob. art. 198 Kodeksu karnego).

5.3. Wykorzystanie seksualne rówieśnicze

Podopieczni Duszpasterstwa mogą doświadczać wykorzystania seksualnego nie tylko ze strony osób dorosłych, ale także rówieśników, w tym innych podopiecznych Duszpasterstwa. Sprawca czynu zabronionego będącego przestępstwem podlega, co do zasady, pełnej odpowiedzialności po ukończeniu 17. roku życia, natomiast przed ukończeniem 17 lat odpowiada według zasad określonych w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.

6. Zasady interwencji w przypadku krzywdy

Opracowanie i przyjęcie przez Duszpasterstwo jasnych wytycznych dotyczących interwencji, a także procedury zgłaszania doświadczenia krzywdzenia sprawia, że wszyscy dorośli odpowiedzialni za dane dzieło wiedzą, jak się zachować w sytuacji zgłoszenia przypadku przemocy bądź samodzielnie nabiorą takich podejrzeń. Im szybsza reakcja ze strony dorosłych, tym większa szansa na skuteczną pomoc osobie skrzywdzonej i zapobiegnięcie poważniejszym konsekwencjom.

Należy pamiętać o podstawowych zasadach dotyczących interwencji, które muszą znać wszyscy dorośli zaangażowani w Duszpasterstwo:

informacja o doświadczeniu przemocy, w tym o wykorzystaniu seksualnym wychowanka lub o prawdopodobieństwie zajścia takiego zdarzenia, może dotyczyć wydarzeń przeszłych lub bieżących. W obu przypadkach należy reagować niezwłocznie. Do ujawniania często dochodzi na przykład podczas wyjazdów rekolekcyjnych, kiedy osoba skrzywdzona jest daleko od krzywdziciela;
zgłoszenie lub nabranie podejrzenia o krzywdzie może pochodzić z różnych źródeł: od osoby krzywdzonej, od innej osoby, która dowiedziała się o krzywdzie, bądź z obserwacji (ktoś ujawnia symptomy wykorzystania, ale nie potrafi zrozumiale wyjaśnić, co się wydarzyło);
osobą krzywdzącą może być duszpasterz, osoby świeckie i duchowne związane z Duszpasterstwem, ale także osoby niezaangażowane (osoby bliskie, członkowie rodziny, osoby trzecie);
krzywda może zostać zgłoszona dowolnej osobie, do której dziecko ma zaufanie;
każda osoba dorosła zaangażowana w Duszpasterstwo, która została poinformowana
o podejrzeniu lub fakcie przemocy wobec podopiecznego (w tym także przemocy seksualnej), odpowiada za podjęcie właściwych działań zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi i procedurami obowiązującymi w Duszpasterstwie i w Kościele katolickim;
osoba, która jako pierwsza dowiaduje się o zaistnieniu potencjalnej krzywdy podopiecznego Duszpasterstwa, powinna go z uwagą wysłuchać – nie jest ona jednak upoważniona do wydawania decyzji i osądów. To jest zadanie odpowiednich organów i instytucji, do których sprawa zostanie skierowana;
z każdej rozmowy należy bezwzględnie sporządzić notatkę;
do osoby tej nie należy również rozstrzyganie, czy podejrzenia lub oskarżenia są zasadne. Jej zadaniem jest zgłoszenie informacji zgodnie z przewidzianymi procedurami;
wszystkie podejrzenia i zarzuty muszą być traktowane poważnie i trzeba na nie reagować w oparciu o przepisy prawa polskiego i prawa kanonicznego, a także procedury obowiązujące w Duszpasterstwie, współpracując z właściwymi organami w zakresie ich kompetencji;
należy niezwłocznie powiadomić organy ścigania o przypadku wykorzystania seksualnego podopiecznego.

7. Zasady prowadzenia rozmowy z osobą zgłaszającą krzywdę

Pozyskanie wiedzy o doświadczanych formach przemocy przez podopiecznego, w tym przemocy seksualnej, lub ich prawdopodobieństwie często ma miejsce w czasie rozmowy z osobą zgłaszającą. Jeśli swoją krzywdę podopieczny ujawni w trakcie spowiedzi, wówczas spowiednika obowiązuje tajemnica. Pozyskawszy jednak taką wiedzę, powinien on zrobić wszystko, by nakłonić penitenta do tego, by o swojej krzywdzie powiedział także poza forum sakramentalnym. Wówczas duszpasterz będzie w stanie wdrożyć odpowiednie procedury przyjęte w danym Duszpasterstwie. Jeśli do rozmowy dochodzi poza spowiedzią, należy:

traktować osobę zgłaszającą z empatią i szacunkiem. Nie wolno bagatelizować zgłoszenia ani okazywać lekceważenia osobie zgłaszającej;
zachować spokój i starać się nie okazywać przerażenia lub silnego wzburzenia emocjonalnego w reakcji na słowa osoby zgłaszającej;
słuchać aktywnie, utrzymując naturalny kontakt wzrokowy oraz wyrażając zrozumienie i wsparcie;
zapewnić poczucie bezpieczeństwa, wesprzeć emocjonalnie i udzielić potrzebnej pomocy;
nie okazywać wątpliwości co do wiarygodności osoby zgłaszającej lub jej wypowiedzi;
dopytywać tylko w celu uściślenia przekazu oraz zdobycia niezbędnych informacji do zgłoszenia podejrzenia wykorzystania seksualnego;
skoncentrować się na ustaleniu faktów i okoliczności. Jeśli rozmowa przeprowadzana jest z osobą pokrzywdzoną, należy jej wysłuchać, zapamiętać i zapisać jej słowa i ograniczyć się do zadawania jedynie koniecznych pytań. Trzeba upewnić się, czy sprawa została wcześniej zgłoszona do organów państwowych lub kościelnych. Należy powstrzymać się od wypowiadania własnej oceny i interpretacji zdarzenia oraz opinii na temat domniemanego sprawcy;
zapewnić osobę przekazującą informację, że zostanie zrobione wszystko, co możliwe, aby pomóc osobie skrzywdzonej;
sprawdzić, czy bezpieczeństwo osoby skrzywdzonej nie jest zagrożone – jeśli tak, trzeba działać natychmiast, poinformować rodziców dziecka (jeśli osobą krzywdzącą jest rodzic, należy poinformować rodzica/opiekuna niekrzywdzącego) i odpowiednie organy państwowe i kościelne;
wyjaśnić, że informacje o krzywdzie muszą zostać przekazane innym osobom, a zwłaszcza rodzicom, oraz zaznaczyć, że w określonych przypadkach wykorzystania seksualnego (zob. art. 240 Kodeksu karnego) istnieje obowiązek niezwłocznego poinformowania organów ścigania;
nie składać żadnych obietnic, które nie będą mogły być dotrzymane, szczególnie w kwestii poufności (np. „obiecuję nikomu o tym nie powiedzieć”);
poinformować, co dalej będzie się działo ze zgłoszeniem (komu zostaną przekazane informacje), i jednocześnie zapewnić o poufności prowadzonych przez Duszpasterstwo działań oraz o tym, że osoby niezaangażowane we wsparcie osoby pokrzywdzonej nie mają dostępu do informacji o krzywdzie;
nie ujawniać szczegółów rozmowy osobom niezaangażowanym we wsparcie osoby pokrzywdzonej, a zwłaszcza osobie, która została wskazana jako sprawca przemocy; natychmiast po przeprowadzeniu rozmowy należy sporządzić notatkę z przebiegu rozmowy. Jeśli nie utrudni to empatycznej komunikacji z rozmówcą, można rozważyć robienie notatek w trakcie rozmowy. Ważne jest, aby zadbać o zachowanie wierności przekazu osoby informującej o zdarzeniu, uwzględniając charakterystyczne wyrażenia i słownictwo, a także zachowania niewerbalne. W miarę możliwości należy notatkę przedstawić osobie zgłaszającej, uwzględniając jej ewentualne uwagi, i uzyskać jej podpis (nie stosuje się zalecenia dotyczącego podpisu, gdy osobą zgłaszającą jest dziecko).

8. Zasady odnoszące się do dokumentowania przypadku zgłaszanej krzywdy

Osoba przyjmująca zgłoszenie dotyczące krzywdy winny respektować następujące zasady:

nie może na własną rękę podejmować działań służących wyjaśnieniu podejrzeń i zarzutów lub weryfikacji zgłaszanych faktów;
jest zobowiązana do sporządzenia notatki z wydarzenia – opisuje tylko fakty, bez żadnej interpretacji. Ona także zabezpiecza dowody, ale nie przeprowadza dochodzenia na własną rękę, gdyż to należy do odpowiednich służb państwowych czy kościelnych;
osoba przyjmująca zgłoszenie wraz z koordynatorem Duszpasterstwa przygotowuje treść zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa;
Koordynator Duszpasterstwa lub delegat Prowincjała ds. ochrony małoletni i młodzieży w Prowincji przyjmując zgłoszenie, ma obowiązek sporządzić notatkę z postępowania wyjaśniającego oraz zabezpieczyć dowody zdarzenia, w tym np. listy, pisma, korespondencję elektroniczną lub notatki z rozmów telefonicznych mających związek ze sprawą;
notatki muszą być szczególnie chronione, pod żadnym pozorem nie mogą dostać się w ręce niepowołanych osób, ponieważ zawierają dane wrażliwe czy dane procesowe;
wszelkie notatki są włączane do akt, powinny być przechowywane w bezpiecznym miejscu w kurii prowincjalnej;
wszystkie osoby zaangażowane w sprawę na tym etapie są zobligowane do zachowania poufności. W sprawę nie powinny być włączane „osoby trzecie”.

9. Zasady zgłaszania krzywdy instytucjom państwowym i przełożonemu kościelnemu

Po przyjęciu zgłoszenia należy działać bez zwłoki, zgodnie z procedurą opisaną poniżej:

jeśli ze zgłoszenia wynika, że krzywda może się powtórzyć w najbliższym czasie, trzeba temu bezzwłocznie przeciwdziałać. W przypadku dziecka należy natychmiast zawiadomić rodziców (a w przypadku, gdy krzywdę zadaje jeden z nich, należy skontaktować się z rodzicem dziecka niekrzywdzącego) oraz wezwać policję, a później podejmować kolejne czynności. Jeśli drobna zwłoka nie zagraża osobie pokrzywdzonej, wszelkie czynności można skonsultować z Koordynatorem Duszpasterstwa lub innymi kompetentnymi osobami (osobą zaufania, psychologiem). Należy wraz z nimi przygotować spotkanie z rodzicami, a następnie Koordynator Duszpasterstwa, odpowiedzialny za dzieło, we współpracy z delegatem Prowincjała ds. ochrony małoletni i młodzieży w Prowincji, powinien dokonać zgłoszenia do odpowiednich organów państwowych i kościelnych;
jeżeli istnieje podejrzenie, że osobą odpowiedzialną za przemoc wobec podopiecznego jest osoba pełniąca funkcje w Duszpasterstwie (duszpasterz, animator, lider wspólnoty), Koordynator Duszpasterstwa zawiesza ją w pełnieniu obowiązków. Podejmuje się postępowanie wyjaśniające zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa;
w trakcie rozmowy z rodzicami należy zachowywać się z dużym wyczuciem i wrażliwością, zdając sobie sprawę, że przekazuje się im trudne informacje. Konieczne jest zaprezentowanie poznanych faktów oraz zakomunikowanie, jakie dalsze działania prawne muszą być podjęte w danej sytuacji. Istotne jest również wskazanie rodzicom, w jaki sposób Kościół oraz inne instytucje mogą pomóc ich dziecku oraz udzielić wsparcia także im samym. Nie można ulegać prośbom o niezgłaszanie sprawy organom państwowym;
jeśli istnieje podejrzenie wykorzystania seksualnego dziecka poniżej 15. roku życia (zob. art. 200 Kodeksu karnego mówiący o obcowaniu płciowym lub innej czynności seksualnej wobec dziecka poniżej 15. roku życia, udostępnianiu takiej osobie treści pornograficznych lub prezentowaniu wykonania czynności seksualnej), prawo nakłada obowiązek niezwłocznego powiadomienia stosownych organów (zob. art. 240 k.k.). Taki obowiązek istnieje również w przypadku podejrzenia zaistnienia gwałtu dokonanego wspólnie z inną osobą, gwałtu wobec dziecka poniżej 15. roku życia, gwałtu wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry lub gwałtu ze szczególnym okrucieństwem (art. 197 par. 3 lub 4 k.k.), a także w przypadku wykorzystania bezradności, upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej w celu doprowadzenia do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej (art. 198 k.k.). Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa należy złożyć w prokuraturze rejonowej w tej dzielnicy bądź miejscowości, w której popełniono przestępstwo, lub komendzie policji w formie pisemnej albo w formie ustnej spisanej do protokołu przez funkcjonariusza policji. Podstawą zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nie musi być pewność popełnienia przestępstwa. Wystarczy, że podejrzenie przestępstwa jest uzasadnione. Takiego zgłoszenia nie musi dokonać osobiście osoba, która przyjęła zgłoszenie bądź nabrała podejrzenia przez obserwację dziecka. Może to uczynić Koordynator Duszpasterstwa lub delegat Prowincjała ds. ochrony małoletni i młodzieży w Prowincji. Każda osoba, która pozyskała wiedzę na ten temat, musi się upewnić, że takiego zgłoszenia dokonano. W przeciwnym razie powinna to zrobić osobiście;
jeśli krzywda nosi znamiona przestępstwa w rozumieniu prawa kościelnego, Koordynator Duszpasterstwa lub osoba zaufania powiadamia delegata Prowincjała ds. ochrony małoletni i młodzieży w Prowincji. Koordynator Duszpasterstwa może konsultować przekazanie/zgłoszenie sprawy delegatowi Prowincjała ds. ochrony małoletni i młodzieży w Prowincji;
powiadomienie organów ścigania powinno wiązać się z przekazaniem im kopii notatki służbowej sporządzonej na podstawie rozmowy z osobą zgłaszającą;
osoba zgłaszająca sprawę Koordynatorowi Duszpasterstwa lub delegatowi Prowincjała ds. ochrony małoletni i młodzieży w Prowincji powinna się w miarę możliwości upewnić, że wdrożono odpowiednie procedury (np. prosząc – w razie potrzeby także na piśmie – o informację o podjętych w wyniku zgłoszenia czynnościach);
jeśli oskarżenia o przemoc wobec podopiecznego po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego w Duszpasterstwie okażą się bezpodstawne i wobec posądzonej osoby nie toczy się postępowanie karne w tej sprawie, zostanie ona niezwłocznie przywrócona do pełnienia dotychczasowych obowiązków. W takim przypadku przedsięwzięte zostaną przez przełożonego wszelkie środki, aby bezpodstawne zarzuty nie odbiły się negatywnie na sytuacji osoby posądzonej;
w prowadzonym postępowaniu priorytetem – oprócz dojścia do prawdy – powinno być zapewnienie wychowankowi i jego najbliższym odpowiedniego wsparcia, a także zachowanie poufności;
w przypadku doświadczenia krzywdy, w tym wykorzystania seksualnego, osoba odpowiedzialna za Duszpasterstwo podejmuje interwencję wobec osoby pokrzywdzonej, otaczając ją opieką i potrzebnym wsparciem, a także wobec sprawcy krzywdy, jeśli jest podopiecznym Duszpasterstwa czy dorosłym zaangażowanym w Duszpasterstwo. Ze względu na powagę sytuacji szczególną rolę odgrywa współpraca psychologa, osoby zaufania oraz duszpasterzy. Duszpasterstwo powinno także współpracować z organami ścigania i odpowiednim sądem, jeśli został popełniony czyn zabroniony według prawa państwowego. Również w przypadku zajścia dotyczącego rówieśników należy pamiętać o obowiązku powiadomienia policji lub prokuratury, jeśli istnieje podejrzenie popełnienia czynu zabronionego z art. 197 par. 3 lub 4 Kodeksu karnego (gwałt wspólnie z inną osobą; gwałt dziecka poniżej 15. roku życia; wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry lub gwałt ze szczególnym okrucieństwem), art. 198 k.k. (wykorzystanie bezradności, upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej w celu doprowadzenia do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej) lub art. 200 k.k. (obcowanie płciowe lub inna czynność seksualna wobec dziecka poniżej 15. roku życia, prezentowanie takiej osobie treści pornograficznych lub wykonania czynności seksualnej). Osoby odpowiedzialne za Duszpasterstwo powinny zgłosić do organów ścigania również podejrzenie popełnienia przestępstwa seksualnego wykorzystania rówieśniczego opisanego w pozostałych przepisach rozdziału XXV Kodeksu karnego, co znajduje uzasadnienie w treści art. 304 Kodeksu postępowania karnego (społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie);
każdy dorosły w Duszpasterstwie powinien wykazać wrażliwość na potrzeby podopiecznych i odpowiedzialność w podejmowaniu działań, mając zawsze na uwadze ich dobro. Nikt nie może podejmować działań na własną rękę.

10. Informacje końcowe

Każdy przypadek jakiejkolwiek formy przemocy, której doświadczyli podopieczni Duszpasterstwa, powinien być bardzo poważnie potraktowany. Jeśli będzie miał on miejsce w Duszpasterstwie, należy koniecznie przeprowadzić analizę sytuacji, ocenić czynniki ryzyka i czynniki chroniące w Duszpasterstwie. Taka sytuacja nie pozostaje bez wpływu na daną jednostkę prowincjalną.

Podopieczni Duszpasterstwa mogą doświadczać różnych emocji, od negowania zaistniałej sytuacji, przez niedowierzanie, złość, smutek, bunt, poczucie winy. Jeśli sprawcą jest duszpasterz, wielu może nie dowierzać faktom, dodatkowo wiktymizować osobę skrzywdzoną. Nigdy nie należy pozostawiać grupy bez wyjaśnienia i wsparcia. Jeśli będzie taka potrzeba, należy zapewnić całej grupie lub jej poszczególnym członkom (jeśli będą mieli taką potrzebę) pomoc psychologiczną. Należy również wyciągnąć wnioski w celu zapobieżenia podobnym sytuacjom w przyszłości.

STANDARD 4
ZAPEWNIENIE OPIEKI I WSPARCIA OSOBOM SKRZYWDZONYM

W przypadku przemocy wobec podopiecznego Duszpasterstwa należy ten fakt zgłosić odpowiednim służbom. Należy również objąć wsparciem osobę skrzywdzoną, jej rodzinę oraz inne osoby, które zostały tym zdarzeniem głęboko dotknięte. W przypadku Duszpasterstwa wsparciem należy objąć również wszystkich uczestników prowadzonego przez nią wydarzenia.

Proces leczenia zranienia w przypadku krzywdy seksualnej jest długi i skomplikowany. Terapia psychologiczna osoby skrzywdzonej odbywa się poza Duszpasterstwem. Niemniej jednak bardzo istotne jest to, by w Duszpasterstwie, w którym osoba skrzywdzona korzysta z posługi duchowej, sprzyjano temu procesowi i stwarzano ku temu odpowiednie warunki.

1. Prawa osoby skrzywdzonej

Zgodnie z Wytycznymi KEP osoba skrzywdzona w duszpasterstwie ma swoje prawa.
W szczególności chodzi o prawo:

do życzliwego przyjęcia, wysłuchania, traktowania z szacunkiem i godnością;
do opieki duchowej i psychologicznej, jeśli osoba skrzywdzona ma mniej niż 15 lat, to wszelka pomoc może być jej udzielona wyłącznie za wyraźną zgodą rodziców lub opiekunów prawnych);
do pomocy medycznej;
do konsultacji prawnej;
do zgłoszenia sprawy organom ścigania;
do ochrony wizerunku i sfery prywatnej, a także do poufności danych osobowych;
do informacji na temat środków zapobiegawczych podjętych w stosunku do sprawcy;
do informacji, na jakim etapie znajduje się wszczęte postępowanie (osoba skrzywdzona sama musi wyrazić takie życzenie);
do niewymagania od osoby skrzywdzonej składania przysięgi ani zachowania milczenia.

2. Pomoc osobie bezpośrednio skrzywdzonej

Pomoc osobie skrzywdzonej to długi proces, w który zazwyczaj zaangażowanych jest wiele osób. Spotkania na płaszczyźnie działalności Duszpasterstwa nie zastąpią terapii, niemniej można zrobić wiele, by pomóc osobie skrzywdzonej czy to wewnątrz Duszpasterstwa, czy w systemie rodzinnym, czy w jakichkolwiek innych okolicznościach. Można przede wszystkim odpowiednim podejściem do takiej osoby:

zmniejszyć jej lęk, budować poczucie bezpieczeństwa i zaufania, a poprzez objęcie jej stałą opieką, okazać jej troskę i wzmacniać dobre relacje z dorosłymi;
stworzyć przestrzeń do jej wysłuchania;
odciążyć ją z poczucia winy, jeśli ono występuje; uświadamiać, że odpowiedzialność jest wyłącznie po stronie sprawcy;
pozwalać na odreagowanie negatywnych emocji;
wspierać ją w budowaniu relacji z rówieśnikami;
zadbać o takie działania, których celem będzie podnoszenie jej poczucia własnej wartości poprzez szukanie, wzmacnianie i rozwijanie jej dobrych stron.

3. Pomoc profesjonalna osobie skrzywdzonej

W przypadku ujawnienia czy zgłoszenia krzywdy osoba skrzywdzona nie może zostać z tym sama, potrzebuje wsparcia osoby kompetentnej, która pomoże przejść jej przez ten trudny czas. W grupach duszpasterskich, które nie zastępują profesjonalnej terapii, można zrobić wiele, by pomóc osobie skrzywdzonej:

a. wyznaczyć tzw. osobę zaufania. Kontakt do tej osoby udostępnić wszystkim członkom Duszpasterstwa, powinien znajdować się w widocznym miejscu (tablica ogłoszeń w miejscu spotkań Duszpasterstwa, strona internetowa). Osoba zaufania powinna być empatyczna, dyskretna, najlepiej mająca kompetencje psychologiczne. Zanim zostanie mianowana na tę funkcję, powinna przejść odpowiednie przeszkolenie, a w trakcie pełnienia swojej funkcji uczestniczyć w szkoleniach oraz korzystać z superwizji;

b. zapytać osobę skrzywdzoną, jakiej pomocy potrzebuje, można jej radzić skorzystanie z niej, ale nie należy jej takiej pomocy narzucać. Wszelką pomoc oferowaną niepełnoletniemu podopiecznemu Duszpasterstwa należy konsultować z jego rodzicami. Nie bagatelizować potrzeb osoby skrzywdzonej. Równie istotna jest pomoc psychologiczna. Nie wolno jej deprecjonować czy krytykować. Istotne jest, żeby z osobami skrzywdzonymi spotykali się też przełożeni sprawców;

c. osoby odpowiedzialne za Duszpasterstwo, w którym formują się małoletni, powinny mieć kontakty do osób, które w danym środowisku lokalnym mogą służyć fachową pomocą czy wsparciem (należy przygotować listę takich osób czy instytucji i aktualizować ją);

d. nie ograniczać się tylko do pomocy ośrodków czy instytucji kościelnych. O wsparcie trzeba pytać w instytucjach rządowych, samorządowych czy pozarządowych. Dobrze, by osoba odpowiedzialna za Duszpasterstwo orientowała się, gdzie w danym środowisku lokalnym można uzyskać fachowe wsparcie, i w razie potrzeby mogła tam pokierować osobę skrzywdzoną;

e. stworzyć bazę kontaktów i zaufanych osób, do których można – za zgodą rodziców – kierować młodych na terapię (jeśli wyrażą taką potrzebę);

f. stworzyć bazę kontaktów i osób, które będą mogły udzielić doraźnej pomocy telefonicznej w sytuacji, kiedy oczekiwanie na terapię się wydłuża;

g. wypracować sposób, w jaki osoba skrzywdzona zostanie objęta opieką przez Duszpasterstwo w czasie przejściowym – między momentem zgłoszenia krzywdy a faktycznym rozpoczęciem terapii;

i. przy okazji rekolekcji dla młodych, wakacyjnych spotkań formacyjnych czy festiwali z udziałem małoletni zadbać nie tylko o sferę duchową, ale także psychiczną młodych ludzi. Wielu z nich boryka się z licznymi problemami. Może warto przy wspomnianych okazjach oprócz dyżuru spowiednika zadbać również o dyżur psychologa.

4. Pomoc duszpasterska osobie skrzywdzonej

Osoba skrzywdzona, poddana manipulacji czy różnym formom przemocy nosi ranę nie tylko na ciele, ale też na duszy. Wypaczony obraz Boga, podszyta lękiem religijność, bunt, agresja w stosunku do wspólnoty, ale też do Boga to również skutki doznanej przemocy. W takiej sytuacji niezbędna jest mądra pomoc duszpasterska i opieka duchowa dla skrzywdzonej osoby. Taka pomoc nie może być jednak w żaden sposób narzucana odgórnie. Inicjatywa powinna wyjść każdorazowo od osoby skrzywdzonej. To od niej będzie zależało, czy zechce porozmawiać z księdzem, siostrą zakonną czy osobą świecką. Na jej życzenie takiej pomocy może udzielić m.in. wyznaczona wcześniej w Duszpasterstwie osoba zaufania. Jeśli sprawcą krzywdy seksualnej jest zakonnik, to duchowe wsparcie osoba skrzywdzona powinna otrzymać także od ich przełożonych.

5. Pomoc rodzinie osoby skrzywdzonej

Duszpasterstwo powinno wspierać także rodziców czy rodzeństwo skrzywdzonego dziecka. Pomoc im udzielona nie powinna ograniczać się tylko do jednego spotkania, na którym zostanie przekazana informacja o krzywdzie. W takiej sytuacji bliscy osoby skrzywdzonej mogą potrzebować dłuższego towarzyszenia, porady i wsparcia, także duchowego. Przy kontakcie z rodzicami należy uwzględnić:

informowanie o sytuacji podopiecznego i doznanej krzywdzie;
przedstawienie planu wsparcia, które dziecko może uzyskać w ramach Duszpasterstwa;
wskazanie miejsca uzyskania profesjonalnej pomocy dla podopiecznego poza Duszpasterstwem;
poinformowanie o instytucjach, fundacjach lub osobach, które mogą udzielić wsparcia prawnego;
zaproponowanie rodzicom wsparcia ze strony psychologa współpracującego z Duszpasterstwem bądź wskazanie miejsca profesjonalnej pomocy poza Duszpasterstwem.

6. Pomoc środowisku rówieśniczemu, w którym dokonała się krzywda

W przypadku tak poważnego zdarzenia, jakim jest przemoc (fizyczna, psychiczna, seksualna, duchowa) wobec podopiecznego Duszpasterstwa, należy pamiętać o osobach, które były świadkami krzywdy lub mają na jej temat informację, czyli o pozostałych członkach wydarzenia oraz ich rodzicach. Wsparcie dla świadków musi być okazywane z delikatnością i w sposób wyważony. Nie może w żaden sposób naruszać dobra skrzywdzonego podopiecznego. W przypadku, gdy wiedza na temat krzywdy jest znana w środowisku duszpasterskim, należy rozważyć podjęcie następujących działań:

rozmawianie z całą społecznością wydarzenia na temat krzywdy i przemocy z poszanowaniem godności osoby skrzywdzonej;
umożliwienie indywidualnych spotkań z psychologiem dla osób, które takiej rozmowy będą potrzebowały;
wskazanie instytucji zewnętrznych oraz numerów telefonów, gdzie można uzyskać wsparcie;
przeprowadzenie spotkania z rodzicami podopiecznych, poinformowanie ich o stanie wiedzy na temat zdarzenia, sytuacji prawnej i podejmowanych przez Duszpasterstwo działaniach;
budowanie poczucia wspólnoty poprzez zapewnienie wsparcia oraz gotowość do spotkania i rozmowy z każdą osobą z Duszpasterstwa, która by tego potrzebowała;
w miarę możliwości przedstawienie rezultatów działań podjętych w celu wyjaśnienia sprawy;
sprawdzenie, jakie emocje zdarzenie wywołuje w społeczności Duszpasterstwa wraz
z upływem czasu.

STANDARD 5
ZARZĄDZANIE I PRACA Z OSKARŻONYMI O WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE

1. Umiejętność rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych

Osoby prowadzące Duszpasterstwo, pełniące w nim funkcje wychowawcze i opiekuńcze, powinny mieć wiedzę na temat działania sprawców, umieć rozpoznawać symptomy krzywdzenia, mieć wiedzę na ich temat, a także umiejętnie odczytywać sygnały ostrzegawcze wysyłane przez wychowanków, które nie zawsze są oczywiste. Duszpasterze, animatorzy, liderzy mają zadbać o podejmowanie informacji dotyczących krzywdzenia z należytą powagą i adekwatnie na nie reagować.

By działać skutecznie, niezbędna jest z jednej strony wiedza dotycząca kwestii krzywdzenia i różnych form przemocy oraz jej skutków w życiu dziecka, a z drugiej właściwa postawa odpowiedzialności za powierzone Duszpasterstwu małoletni, a także gotowość do reagowania w sytuacji doświadczanej przez nie krzywdy.

Należy zawsze z troską traktować wszelką zmianę w zachowaniu podopiecznego. Taka zmiana w zachowaniu może być sygnałem, że osoba doświadcza jakiejś formy przemocy – może to być także przemoc seksualna. Warto taką osobę otoczyć opieką, troską. W przypadku dziecka warto skontaktować się z rodzicami i dowiedzieć się, czy w domu nie dzieje się nic niepokojącego (np. rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby);
Szczególną uwagę powinny wzbudzić następujące zachowania: unikanie kontaktów z konkretną osobą, kłopoty z koncentracją, objawy nerwicowe, dolegliwości somatyczne, nieadekwatne zachowania seksualne, lęk przed dotykiem. Ale także przesadne zainteresowanie opiekuna, animatora, księdza konkretną osobą, spędzanie z nią dużej ilości czasu, wspólne wyjścia, wyjazdy, prezenty, intensywne kontakty przez media społecznościowe;
Żadnego z niepokojących objawów występujących u dziecka nie można traktować odrębnie, ani uważać za „niepodważalny dowód” krzywdy seksualnej. Wiele z opisanych w literaturze objawów wykorzystywania seksualnego może wynikać z różnych trudnych doświadczeń w życiu dziecka, np. rozwód rodziców, śmierć osoby bliskiej, zmiana miejsca zamieszkania, przyjście na świat młodszego rodzeństwa, trudności w szkole czy w relacjach z rówieśnikami itp. W takiej sytuacji należy również wspomnianą osobę otoczyć troską i pomóc jej przejść przez trudny czas;
Odpowiedź na zgłaszaną krzywdę powinna wyrażać troskę i traktować wiadomości z powagą (np. „Wierzę Ci.”) dla dobra osoby.

2. Jak postępować z osobami oskarżonymi

Poniżej znajdują się jasne zapisy, w jaki sposób w Duszpasterstwie należy postępować w przypadku podejrzenia krzywdy lub jej zaistnienia.

Każde zgłoszenie musi być traktowane z należytą powagą. Wymaga ono zbadania i zastosowania procedur przewidzianych w prawie państwowym oraz/lub kanonicznym. Osoba, która została wskazana jako winna krzywdy, jest traktowana sprawiedliwie, z poszanowaniem prawa do uczciwego procesu i do domniemania niewinności do czasu udowodnienia winy. W żadnym wypadku nie może być pozbawiona prawa do obrony. Należy jej również ułatwić uzyskanie pomocy psychologicznej i prawnej.

2.1. Gdy sprawcą jest zakonnik/duszpasterz:

Jeśli sprawcą jest zakonnik/duszpasterz, wówczas sprawa powinna zostać zgłoszona odpowiednim instytucjom państwowym i kościelnym;
Z przebiegu każdej rozmowy należy sporządzić stosowną notatkę;
po uprawdopodobnieniu zgłoszenia osoba krzywdząca, decyzją przełożonego, powinna zostać odsunięta od pracy w Duszpasterstwie do czasu wyjaśnienia sprawy lub adekwatnie do wyroku sądu państwowego lub/i kościelnego;
Wszelkie czynności i działania podejmowane przez przełożonego kościelnego wobec podejrzanego Duszpasterza zostały zapisane w Wytycznych KEP (aneks 2). Na ich podstawie przełożony podejmuje wszelkie decyzje dotyczące sprawcy. Dobrze, by osoby odpowiedzialne w Duszpasterstwie były o nich informowane ze względu na istotną transparentność wszelkich działań;
Gdy oskarżenie okaże się niewiarygodne, a duszpasterz wraca do pracy w Kościele, winien otrzymać wsparcie w celu przywrócenia dobrego imienia.

2.2. Gdy sprawcą jest osoba świecka (lider wspólnoty, animator):

Jeśli osobą oskarżoną jest świecki powinien być traktowany sprawiedliwie z poszanowaniem prawa do uczciwego procesu i do domniemania niewinności do czasu udowodnienia winy;
Z przebiegu każdej rozmowy sporządza się stosowną notatkę;
Przestępstwo należy zgłosić odpowiednim służbom państwowym i kościelnym;
Sprawca powinien zostać bezwzględnie odseparowany od grupy;
Takiej osobie, a także jej rodzinie powinna zostać udzielona pomoc duszpasterska, a także psychologiczna lub inna, jeśli taka będzie potrzebna;
Gdy oskarżenie okaże się niewiarygodne, a osoba świecka wraca do pracy w Duszpasterstwie, winna otrzymać wsparcie w celu przywrócenia jej dobrego imienia.

2.3. Gdy sprawcą jest rodzic:

Kiedy sprawcą krzywdzenia okaże się rodzic podopiecznego Duszpasterstwa, należy niezwłoczne zgłosić tę sprawę do odpowiednich organów państwowych (policja lub prokuratura);
Należy także odbyć rozmowę z niekrzywdzącym rodzicem, a krzywdzonemu dziecku i jego niekrzywdzącym najbliższym zapewnić wsparcie duszpasterskie i psychologiczne;
Jeśli jest taka możliwość, należy w tej sprawie współpracować ze szkołą;
Z przebiegu każdej rozmowy należy sporządzić stosowną notatkę.

2.4. Gdy sprawcą jest rówieśnik:

Kiedy w ramach Duszpasterstwa okaże się, że osobą krzywdzącą jest inny podopieczny Duszpasterstwa, należy bezwzględnie odseparować go od grupy, by uniemożliwić dalsze krzywdzenie;
Z przebiegu każdej rozmowy należy sporządzić stosowną notatkę;
Duszpasterz czy osoby odpowiedzialne za Duszpasterstwo winny skontaktować się z rodzicami sprawcy i osoby skrzywdzonej. Należy objąć ich opieką duszpasterską i zaproponować pomoc w dotarciu do specjalistów;
Należy się zorientować, czy w ramach Duszpasterstwa nie zostały skrzywdzone także inne osoby;
W sytuacji przemocy rówieśniczej w ramach Duszpasterstwa należy tę sprawę wyjaśnić, omówić na forum grupy, w razie konieczności zaprosić specjalistę, który odpowie na pytania podopiecznych i da im wskazówki, jak chronić się przed taką formą przemocy;
Należy przeanalizować sytuację, zastanowić się, co zawiodło, określić czynniki ryzyka, wyeliminować je i wyciągnąć wnioski na przyszłość.

W przypadku braku potwierdzenia oskarżeń należy poinformować pokrzywdzonego, że w myśl prawa państwowego za fałszywe oskarżenia, zszarganie czyjegoś dobrego imienia, grozi odpowiedzialność karna.

STANDARD 6
WSPÓLNA PRACA W DZIELE OCHRONY MAŁOLETNI I MŁODZIEŻY

Aby skutecznie działać wobec podopiecznych Duszpasterstwa, w zadanie ochrony należy włączyć wszystkie osoby zaangażowane w dane działanie Duszpasterstwa (duszpasterzy, animatorów, liderów, wychowanków i ich rodziców, a także wszystkie osoby, które pomagają w pracy duszpasterskiej i Duszpasterstwie). Działając razem stwarza się okazję do lepszej ochrony tych, którzy korzystają z oferty Duszpasterstwa.

W tym celu należy:

Konsultować podejmowanie działania ze środowiskami rozwoju małoletnich (rodzina, szkoła, itp.).
Zaproponować rodzicom lub prawnym opiekunom cykl spotkań czy szkoleń na temat ochrony małoletni przez różnymi formami przemocy. Warto zwracać im uwagę na różne niebezpieczeństwa. W ramach spotkań można poruszyć następujące tematy:
– psychologia rozwojowa dziecka (w tym rozwój psychoseksualny);
– jak rozmawiać z dzieckiem o godności osoby i ochronie własnych granic;
– jak bezpiecznie korzystać z Internetu;
– „zdrowa” kontrola rodzicielska;
– sposób działania sprawców (np. grooming);
– przemoc rówieśnicza;
– jak rozpoznać „znaki” krzywdzenia.
Pozostawać w kontakcie i konsultacjach z zarządcami oraz personelem miejsc, w których organizowane są wydarzenia Duszpasterstwa;
sprawdzić pod kątem bezpieczeństwa miejsca, w których odbywają się wydarzenia, by wyeliminować wszelkie niepokojące czynniki (np. odpowiednio zabezpieczyć ciemne zakątki, zakamarki, nieoświetlone miejsca, magazyny oraz inne przestrzenie, w których podopieczni nie powinni przebywać.)
wraz z zarządcami obiektu starać się kontrolować, czy dostępne w miejscach organizowania wydarzeń sieci Wi-Fi są właściwie zabezpieczone przed dostępem do niedozwolonych i szkodliwych treści.
ustalić z podopiecznymi zasady posługiwania się urządzeniami mobilnymi podczas wydarzeń, uczulić ich na cyberprzemoc, a także na to, że w przestrzeni wirtualnej nie są anonimowi, a za swoje zachowania mogą ponosić odpowiedzialność karną;
przestrzegać zasad ochrony danych osobowych (ustalić zasady dotyczące ochrony wizerunku podopiecznych Duszpasterstwa, czyli m.in. zasady rejestrowania i publikowania zdjęć na stronie internetowej i w mediach społecznościowych, zasady archiwizowania zdjęć robionych prywatnymi aparatami itp.)

STANDARD 7
EDUKACJA MAŁOLETNI I MŁODZIEŻY O OCHRONIE WŁASNYCH GRANIC

Duszpasterstwo zakłada, że o ile to będzie możliwe, w programie planowanych wydarzeń znajdzie się miejsce na edukacje podopiecznych w kwestiach dotyczących ochrony małoletni przed różnymi formami krzywdzenia. Podopieczni powinni zostać zapoznani z obowiązującymi standardami w Duszpasterstwie. Mają również możliwość uczestniczenia, za zgodą rodziców, w dodatkowych zajęciach dotyczących poszanowania godności swojej i innych oraz ochrony siebie i innych przed potencjalną krzywdą: fizyczną, emocjonalną, seksualną i duchową. Przykładowe tematy takich spotkań to np.:

ochrona własnych granic;
godność i wartość osoby;
umiejętność mówienia „nie” w kontekście posłuszeństwa;
budowanie dojrzałych relacji;
edukacja w zakresie ryzykownych zachowań;
bezpieczne korzystanie z Internetu;
sposoby działania sprawców (np. grooming);
bezpieczne i wolne od przemocy relacje rówieśnicze.

Zagadnienia te można podejmować w formie warsztatowej, zapraszając na spotkania kompetentne osoby lub tworząc podopiecznym przestrzeń do indywidualnej rozmowy z zaproszonym specjalistą.

Szkolenia dotyczące prewencji prowadzone są przez osobę, która ma odpowiednie przygotowanie do prowadzenia takich szkoleń.

STANDARD 8
SZKOLENIA I STAŁE WSPARCIE DLA OSÓB ZAJMUJĄCYCH SIĘ̨ PROFILAKTYKĄW KOŚCIELE (DUSZPASTERSTWIE)

Ochrona przed krzywdzeniem jest wpisana w misję Kościoła. Dlatego każdy – przełożony w Kościele, osoby uczestniczące w jego misji przez pracę i zaangażowanie duszpasterskie czy pracę z dziećmi i osobami bezbronnymi – powinny posiadać potrzebną wiedzę na temat ochrony małoletni i osób bezbronnych przed przemocą i dzielić się nią z rodzicami i dziećmi.

Wszyscy duszpasterze, animatorzy, liderzy i wolontariusze otrzymują potrzebną im wiedzę o standardach przyjętych i obowiązujących w danym Duszpasterstwie – kodeksie zachowań, procedurach związanych z interwencją i zgłoszeniem.

8.1. Okoliczności szkoleń dotyczących ochrony małoletni:

szkolenie może prowadzić osoba odpowiedzialna w danym Duszpasterstwie za prewencję, np. osoba z Zespołu ds. Prewencji;
szkolenie przeprowadzane w momencie przejmowania odpowiedzialności w Duszpasterstwie;
szkolenia należy przeprowadzić także dla tych duszpasterzy i liderów wspólnoty, którzy jeszcze nie przeszli takiego szkolenia;
w sytuacji, gdy w Duszpasterstwie zasady lub procedury ulegają zmianie lub uzupełnieniu, należy je przedstawić aktualnie zaangażowanym w prace Duszpasterstwa osobom;
każda osoba uczestnicząca w szkoleniu powinna otrzymać zaświadczenie o udziale w szkoleniu;
zaleca się z korzystania z pomocy szkoleń e-learningowych przygotowanych przez Centrum Ochrony Dziecka dla dorosłych i młodych liderów zakończonych egzaminem i certyfikatem;
szkolenia prowadzą osoby przygotowane do ich prowadzenia, specjaliści ds. ochrony małoletni i mają delegację swoich przełożonych do pełnienia takich zadań.

8.2. Zakres szkoleń:

1. duszpasterze, animatorzy i liderzy oraz wolontariusze pełniący funkcje wychowawcze lub formacyjne otrzymują potrzebną im wiedzę dotyczącą:
a) rodzajów przemocy (w tym przemocy rówieśniczej);
b) rozpoznawania oznak przemocy (w tym wykorzystania seksualnego);
c) strategii działania sprawców przemocy (w tym przemocy seksualnej);
d) rozmowy z dzieckiem na temat krzywdy;
e) rozmowy z dorosłymi (gdy ktoś pracuje z grupą dorosłych);
f) zagrożeń i ochrony przed szkodliwymi treściami w Internecie;
g) innych zaleceń obowiązujących w Duszpasterstwie;

2. Osoby odpowiedzialne za prewencję w Duszpasterstwie poza wiedzą z wyżej wskazanych zagadnień, powinny także mieć wiedzę na temat:
a) budowania systemu prewencji zgodnego z wymogami Kościoła i ustaw państwowych (aktualnie tzw. „Ustawa Kamilka” i Krajowy Plan Przeciwdziałania Przestępczości Przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Osób Małoletnich na lata 2023-2026);
b) podstawowych procedur prawnych (kanonicznych i przewidzianych przez Kodeks karny);
c) czynników ryzyka i czynników ochronnych;
d) funkcjonowania w środowisku lokalnym placówek pomocowych;
e) wiedzę na temat procedur ustalonych dla danej placówki.

Za szkolenie tych osób odpowiada osoba odpowiedzialna za prewencję w Prowincji. Każda osoba przed wyznaczeniem jej na odpowiedzialną za prewencję w Duszpasterstwie powinna przejść szkolenie z ww. tematów.

STANDARD 9
ZAPEWNIENIE JAKOŚCI W ZAKRESIE PREWENCJI I CIĄGŁOŚĆ DZIAŁAŃ (FOLLOW UP)

Opracowany i wdrożony w Duszpasterstwie dokument ochrony małoletni jest aktualizowany co dwa lata przez Zespół ds. Prewencji Duszpasterstwa. Dokumenty w Duszpasterstwie aktualizowane są przez w/w Zespół i oceniane przez odpowiedzialnego w Prowincji.

W sytuacjach kryzysowych odpowiedzialni za prewencję w Duszpasterstwie odwołują się do odpowiedzialnego w Prowincji.